Το blog αφιερώνεται στον γέροντα, Εφραίμ Βατοπαιδινό και τους Πατέρες της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου.

Κυριακή 27 Οκτωβρίου 2013

Άγιος Συμεών ο νέος θεολόγος: "Περί των τριών τρόπων της προσευχής"

(Ο Λόγος αυτός θεωρείται ότι δεν είναι του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου. Βλ. Φιλοκαλία, τόμος Δ', σελ. 12, εισαγωγικά σχόλια. Εδώ παρατίθεται σε νέα μετάφραση απ' ευθείας από το πρωτότυπο κείμενο, το οποίο εκδόθηκε το 1927 από τον I. Hausherr στο Orientalia Christiana 36, σελ. 150-172)

 Τρεις είναι οι τρόποι της προσοχής και της προσευχής, με τους οποίους η ψυχή ή υψώνεται ή γκρεμίζεται• υψώνεται όταν τους μεταχειρίζεται σε κατάλληλο καιρό, γκρεμίζεται όταν τους κατέχει παράκαιρα και ανόητα. Η νήψη λοιπόν και η προσευχή είναι δεμένες όπως η ψυχή με το σώμα και η μία χωρίς την άλλη δεν μπορεί να σταθεί. Αυτά τα δύο συνδέονται μεταξύ τους με δύο τρόπους. Πρώτα η νήψη αντιστέκεται στην αμαρτία, σαν εμπροσθοφυλακή, και κατόπιν ακολουθεί η προσευχή, η οποία θανατώνει παρευθύς και αφανίζει όλους εκείνους τους αισχρούς λογισμούς που εξουδετέρωσε πρωτύτερα η προσοχή• γιατί αυτή μόνη της δεν μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο.

"Απόσπασμα από το βίο του οσίου Μαξίμου του Καψοκαλύβη"

 Συνοπτικά σχόλια

Ό,τι εγράψαμε σε προηγούμενο σχόλιο για τις άγιες προθέσεις των ανθολόγων των φιλοκαλικών κειμένων, ισχύει και στην περίπτωση του αγίου Μαξίμου του Καψοκαλύβη: θέλησαν να παρουσιάσουν την αξία της νοεράς προσευχής. Και επέλεξαν το μέρος εκείνο από τον ασκητικότατο βίο του, που η Θεοτόκος του δωροφόρησε το χάρισμα της αδιαλείπτου και αυτοκινήτου, διά Πνεύματος Αγίου, καρδιακής προσευχής. Υπάρχει δυναμικότερη απόδειξη, για την μεγάλη σημασία της προσευχής του Ιησού, από την δωρεά της Θεοτόκου στον πιστό δούλο της Μάξιμο;
Εκτός αυτού του υπερφυσικού γεγονότος, είναι πολύ διαφωτιστικός ο διάλογος με τον διδάσκαλο της νοεράς προσευχής άγιο Γρηγόριο τον Σιναΐτη, που κατά την διέλευσή του από το άγιον Όρος, για πρώτη φορά, δεν εγνώρισ παρά 3-4 μοναχούς θεωρητικούς να επιδίδονται στην νοερά προσευχή, όπως ο ίδιος ομολόγησε στους μαθητές του.

Τρίτη 27 Νοεμβρίου 2012

Αγνώστου μοναχού: "Όλοι οι Χριστιανοί πρέπει να προσεύχονται ακατάπαυστα"

Ιερά Μονή Γηρομερίου
Συνοπτικά σχόλια: Και αυτό το κείμενο, γραμμένο προφανώς από πέννα οσιωτάτου μοναχού, γευομένου τους γλυκυτάτους καρπούς της νοεράς και καρδιακής προσευχής -ώστε να την παρομοιάζει με τις "χρυσές φιάλες" της Αποκαλύψεως, αλλά και με φως που φωτίζει την ψυχή και ανάβει την καρδιά από τις φλόγες της θείας αγάπης - εντάσσεται στην Φιλοκαλία, για να εξάρει την αξία της νοεράς προσευχής, αλλά και την υποχρέωση, χάριν της σωτηρίας τους, να την χρησιμοποιούν και οι λαϊκοί στον κόσμο. 

Τετάρτη 11 Ιανουαρίου 2012

Όσιος Θεόδωρος Εδέσσης: "Σύντομη Βιογραφία και Εισαγωγικά Σχόλια"

Σύντομη βιογραφία: O άγιος πατέρας μας Θεόδωρος έζησε στα χρόνια της βασιλείας του Ηρακλείου και τον Κωνσταντίνου του Πωγωνάτου, γύρω στο 660 μ.Χ. Πρώτα αγωνίστηκε τον ασκητικό βίο στη μονή τον αγίου Σάββα - ύστερα, με την ψήφο του Θεού ανέβηκε στον επισκοπικό θρόνο της πόλεως Εδέσσης.

Έκανε πολλά θαύματα και όσο ζούσε και μετά το θάνατο, και με τις θείες διδασκαλίες του έκανε πολλούς μάρτυρες του Χριστού και πολλούς να σωθούν· και στις 19 Ιουλίου απήλθε στις αιώνιες μονές, όπως αναφέρεται στο βίο του που περιέχεται στο βιβλίο «Καλοκαιρινή».

Θεόδωρος Εδέσσης, Όσιος: "100 ψυχωφελή κεφάλαια"

1. Επειδή με τη χάρη του Θεού απαρνηθήκαμε το σατανά και τα έργα του και συνταχθήκαμε μαζί με το Χριστό, τόσο με το άγιο βάπτισμα, όσο και τώρα πάλι με το μοναχικό σχήμα, ας τηρήσομε τις εντολές Του. Αυτό απαιτεί όχι μόνο η διπλή μας ιδιότητα, δηλαδή του Χριστιανού και του μοναχού, αλλά και το φυσικό χρέος, κατά το οποίο, αφού πλαστήκαμε από το Θεό στην αρχή «καλοί λίαν», τέτοιοι πρέπει να είμαστε.

Γιατί αν και η αμαρτία που εισχώρησε από δική μας απροσεξία έφερε μαζί της το παρά φύση, αλλά πάλι ο Θεός μας με το πολύ έλεός Του μας ξανακάλεσε και μας ανακαίνισε μέσω του πάθους του Απαθούς.

Δευτέρα 2 Ιανουαρίου 2012

Θεόδωρος Εδέσσης, Όσιος: "Θεωρητικό"

 Πόσο μεγάλος είναι ο αγώνας να σπάσει ο άνθρωπος τον γερό αυτό δεσμό και να ελευθερωθεί από τη λατρεία της ύλης και να αποκτήσει την έξη των καλών! Χρειάζεται πράγματι γενναία και ανδρεία ψυχή για να ξεμακρύνει από την ύλη. Εκείνο που φροντίζομε δεν είναι μόνο η κάθαρση από τα πάθη, γιατί αυτό δεν είναι κυρίως αρετή, αλλά προπαρασκευή αρετής.

Χρειάζεται εκτός από την κάθαρση των κακών συνηθειών, και η απόκτηση των αρετών. Κάθαρση της ψυχής είναι, για μεν το λογιστικό μέρος της, η απαλλαγή και τέλεια εξάλειψη των γήινων και ασταθών στοιχείων, εννοώ των βιοτικών φροντίδων και θορύβων και κακών κλίσεων, δηλαδή των αμαρτωλών συνηθειών για δε το επιθυμητικό, το να μη κινείται καθόλου προς την ύλη, μήτε να αποβλέπει στην αίσθηση, αλλά να είναι πειθήνιο στο λογικό. για το θυμικό, ακολούθως, το να μην ταράζεται ποτέ για όσα συμβαίνουν.

Μάξιμος ο Ομολογητής, Άγιος: Σύντομη βιογραφία και Εισαγωγικά σχόλια

Σύντομη βιογραφία:

Ὁ  ἅγιος πατέρας μας Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής ἔζησε τόν καιρό τῆς  βασιλείας  τοῦ Κωνσταντίνου Πωγωνάτου, κατά τό ἔτος 670 μ.Χ. καί ἧταν ὁ κύριος ἐξολοθρευτής τῆς κακόδοξης αἱρέσεως τῶν Μονοθελητῶν. Κατ' ἀρχάς διακρίθηκε στα βασιλικά ἀνάκτορα καί τιμήθηκε μέ τό ἀξίωμα τοῦ  Ἀρχιγραμματέα, ὕστερα ὅμως ἄφησε τίς κοσμικές ἐξουσίες καί ἐπιδόθηκε στούς ἀσκητικούς ἀγῶνες. Πλησίασε τό στόμα του στήν πηγή τῆς σοφίας καί πίνοντας ἀδιάκοπα ἀπό τίς πηγές τῶν θείων Γραφῶν πού ρέουν ζωή, ἔκανε πραγματικά ν' ἀναβλύσουν ἀπό τήν κοιλιά του ποταμοί θείων δογμάτων καί συγγραμμάτων πού πλημμύρισαν τά πέρατα τῆς οἰκουμένης.

Ἀπό αὐτά κι ἐμεῖς, τό γλυκό νερό πού ἀνασταίνει καί νεκρούς, μέ τά παρόντα κεφάλαια τό διοχετεύσαμε σ' αὐτό ἐδῶ τό βιβλίο καί τό βάλαμε μπροστά σ' ἐκείνους πού κατέχονται ἀπό τήν καλή δίψα τῆς σοφίας, γιά νά πίνουν ἀπ' αὐτό μέ αφθονία καί νά μή διψάσουν ποτέ. Γιατί σ' αὐτά φιλοσοφεῖται ἡ γνώση καί ἐργασία τῆς ἱερῆς καί θεοποιοῦ ἀγάπης· ἀποδεικνύεται ἀναντίρρητα ἡ χωρίς σφάλματα ὀρθότητα τῆς ὑψηλῆς Θεολογίας· ἀναπτύσσεται εὐσεβῶς τό μυστήριο τῆς Οἰκονομίας τοῦ Λόγου· διασαφηνίζεται ἡ πρακτική θεωρία τῶν θεοειδῶν ἀρετῶν καί στηλιτεύεται ἡ σιχαμερή συμμορία τῶν παθῶν καί κακιῶν, τῶν ἀντιθέτων πρός τίς ἀρετές. Καί μέ δυό λόγια, μέσα σ' αὐτά τά κεφάλαια διαλάμπει ἡ διευθέτηση τῶν ἠθῶν καί εἶναι συγκεντρωμένες πολλές καί διάφορες ψυχωφελεῖς διδασκαλίες, μέ τίς ὁποῖες εὔκολα μπορεῖ κανείς, ἀφοῦ ἀπαλλαγεῖ ἀπό κάθε κακία καί ἀποκτήσει συνήθεια στήν ἀρετή, νά γίνει πολίτης τοῦ οὐρανοῦ καί νά ἐπιτύχει τή θεία δόξα.

Στά κεφάλαια αὐτά προσθέσαμε καί τήν ἑρμηνευτική ἀνάλυση τοῦ Πάτερ ἡμῶν», ἐπειδή εἶναι πολύ ἀνώτερη ἀπό τίς ἄλλες ἑρμηνείες καί προξενεῖ μεγάλη ὠφέλεια. 

Τό θεῖο τοῦτο πατέρα τόν ἀναφέρει καί ὁ σοφός Φώτιος (ἀνάγνωση 191): «Ὡς πρός τό ὕφος, ἔχει περιόδους σχοινοτενεῖς, ἀγαπᾶ τά ὑπερβατά σχήματα, εἶναι δυνατός στίς παραβολές καί δέν τόν ἐνδιαφέρει νά κυριολεκτεῖ. Ἄν ὡστόσο κανείς ἀγαπᾶ ν' ἀνυψώνει τό νοῦ του μέ πνευματικές ἐξηγήσεις καί θεωρίες, δέν μπορεῖ νά πετύχει πιό ποικίλες καί πιό μελετημένες ἀπό αὐτές.».
 
 
Εισαγωγικά σχόλια
 
Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Όμολογητής εἶναι μιά μεγάλη μορφή τῆς Ἐκκλησίας καί ἐπέδρασε ἀποφασιστικά τόσο στή διαμόρφωση τῆς θεολογίας, ὅσο καί στήν πορεία τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός τόν ὀνομάζει «θεοπρεπές τῆς φιλοσοφίας καί σοφόν ἐνδιαίτημα», «τῶν ἱερέων κρηπίδα, βάσιν τῶν δογμάτων, σάλπιγγα τῆς σοφίας, Μαρτύρων ἀκρότητα».

Φλεγόμενος ἀπό τόν πόθο τοῦ ἡσυχαστικοῦ-μοναστικοῦ βίου, ἐγκαταλείπει τήν αὐλική θέση του καί κείρεται μοναχός σέ μιά μονή τῆς Χρυσουπόλεως στήν ἀντίπεραν ὄχθη τοῦ Βοσπόρου. Ἀργότερα μονάζει στό μοναστήρι τοῦ ἁγίου Γεωργίου τῆς Κυζίκου, ὅπου γράφει τίς τέσσερις ἑκατοντάδες «Κεφαλαίων περί ἀγάπης» καί ἀργότερα ἄλλα ἔργα, μεταξύ τῶν ὁποίων τά «Κεφάλαια περί θεολογίας» καί τήν «Ἑρμηνεία στό Πάτερ ἡμῶν».
 
 Ὑπάρχει μία ἐκδοχή, ὅτι τά «Κεφάλαια περί ἀγάπης» τά ἔγραψε γιά τόν ἑαυτό του σάν ἀντίδοτο τοῦ φθόνου πού εἶχε σηκωθεῖ ἐναντίον του ἀπό μοναχούς. Γι' αὐτό καί.κέντρο καί περιφέρεια τοῦ ὅλου ἔργου του ἀποτελεῖ ἡ Ἀγάπη. Ἡ καθαρή ψυχή του πού φωτιζότανε ἀπό τίς ἐνέργειες τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀνεκάλυψε τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρός τά ὄντα καί τῶν ὄντων πρός τόν Θεό, πού ἔλκονται ἀπό τήν ἀγάπη Του. Ἡ βαθύτατη αὐτή ἐμπειρία τοῦ ἁγίου Μαξίμου ἀποτελεῖ τή βάση ὁλοκλήρου τοῦ θεολογικοῦ καί πνευματικοῦ ἔργου του.

Σέ ὅλα τά ἔργα του κυριαρχεῖ ἡ αἴσθηση τῆς ἄμεσης καί κατ' ἐνέργειαν σχέσεως τοῦ Θεοῦ μέ τά λογικά ὄντα, γεγονός πού πιστοποιεῖ σιωπηλή ἀναγνώριση τῆς ἀδιάλειπτης ἄκτιστης ἐνέργειας. Στή θεολογία τῶν ἁγίων Πατέρων ἀνακαλύπτεται μιά θαυμαστή ἑνότητα. Ὅλοι οἱ θεολόγοι Ἅγιοι μέ τήν πνευματική τους  ὅραση εἶδαν σέ ὅλη τήν κτίση τούς πνευματικούς λόγους πού ἔβαλε ὁ Θεός σέ αὐτή. Οἱ λόγοι αὐτοί ἀποτελοῦν εἰκόνες τῶν θείων ἰδιοτήτων, διά τῶν ὁποίων ἀνεβαίνει ὁ νοῦς στόν Θεό. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ἀκολουθεῖ τήν μυστική πνευματική παράδοση, κατά τήν ὁποία, προηγεῖται ἡ κάθαρση τοῦ νοῦ καί τῆς ψυχῆς (λογιστικό, θυμικό, ἐπιθυμητικό) μέ τήν πρακτική ἀγωγή (ἐργασία θείων ἐντολῶν), ὁ νοῦς εἰσέρχεται στό χώρο τῶν φυσικῶν θεωριῶν, ἀποκτᾶ ἀγάπη, μέ τά φτερά τῆς ὁποίας κινεῖται σέ περιοχές «τῶν ἀσωμάτων». Στή συνέχεια τοῦ δίδεται ἡ χάρη τῆς θεολογίας, ὁπότε ὁ νοῦς βλέπει τόν ἑαυτό του (αὐτοόραση) κι ἔτσι βρίσκεται σέ συνθήκες ὑπερφυσικῶν θεωριῶν. Στή συνέχεια ἐρευνᾶ ὄχι τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ, ἀλλά «τούς περί αὐτόν λόγους», δηλαδή «τούς περί ἀϊδιότητος, ἀπειρίας τε καί ἀοριστίας, ἀγαθότητος, σοφίας καί δυνάμεως δημιουργικῆς, προνοητικῆς καί κριτικῆς τῶν ὄντων».

Ἡ κίνηση τοῦ νοῦ ἐναλλάσσεται μεταξύ καταφατικῆς θεολογίας (θεωρία τῶν πνευματικῶν λόγων πού εἶναι στήν κτίση) καί ἀποφατικῆς (στέρηση τοῦ νοῦ ἀπό κάθε νόημα, κατά τό χρόνο πού παρίσταται μπροστά στόν Θεό «κωφός καί ἄλαλος»). Ἀποκορύφωμα τῆς πνευματικῆς αὐτῆς καταστάσεως εἶναι «τό πάσχειν τά θεῖα». Πρόκειται γιά μιά ἐνέργεια τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τά γνωρίσματα τῆς ὁποίας «Θεός οἶδε καί οἱ τά τοιαῦτα ἐνεργούμενοι».

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ἀποφαίνεται ὅτι χωρίς ἀγάπη ἡ σωτηρία εἶναι προβληματική. Σέ ὅλα τά ἔργα τοῦ Ὁμολογητοῦ μπορεῖ κανείς νά διακρίνει στοιχεία μυσταγωγικά καί ἐρωτικά, κυρίως ὅμως στίς «ἑκατοντάδες περί θεολογίας». Ἐδῶ θά πρέπει νά παρατηρήσουμε, ὅτι ἡ ἀμοιβαία ἐρωτική ἕλξη Θεοῦ καί ὄντων δέν ἀποτελεῖ προσωπική ἀνακάλυψη τοῦ ἁγίου Μαξίμου. Ἀλλά μέ τήν ἰδιάζουσα χαρισματική θεολογική ὅρασή του, κατόρθωσε νά σταθεῖ ἀπερίσπαστα σ' αὐτή τήν ἀγγελική ἐμπειρία, ὥστε ν' ἀποτελέσει τό ἀγαπητό του θέμα καί τό κέντρο τῆς θεολογίας  του.

Ὅπως στά 400 «Κεφάλαια περί ἀγάπης», στίς ἑπτά ἑκατοντάδες «Κεφαλαίων περί θεολογίας» καί στό «Περί Ἀποριῶν», ἔτσι καί στήν ἑρμηνεία τῆς Κυριακῆς Προσευχῆς χρησιμοποιεῖ, ὁ μέγας θεολόγος, μέ ἐπιμονή τούς ὅρους φύση, γνώμη, γνωμικό, αἴσθηση, κατά λόγο, γένεση, παρά φύση, φυσική θεωρία, κατά φύση, ὑπέρ φύση, αἴτιος, πρόνοια, κρίση, στάση, λόγοι ὄντων, ὅπως καί ὅρους πού ἀναφέρονται στόν Θεό, στήν οὐσία, στίς ὑποστάσεις, στήν τριαδική ἑνότητα καί ἀντίστροφα, στή μοναδική Τριάδα. Οἱ παραπάνω, πλήν ὁρισμένων, ἀποτελοῦν κοινή μεταξύ τῶν φιλοκαλικῶν Πατέρων ὁρολογία.

Ὁ ὅρος φύση ἰσοῦται μέ τήν ἀδιάφθορη προπτωτική φύση τοῦ ἀνθρώπου, πού ἔχει ἀναγεννηθεῖ ἐν Χριστῷ. Παρά φύση εἶναι ὁ ἀρρωστημένος ἄνθρωπος, πού ἐνεργεῖται ἀπό τά ψεκτά πάθη. Ὑπέρ φύση βρίσκεται ὁ κατά φύση ἄνθρωπος, πού δέχεται τίς ἄκτιστες ἐνέργειες τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κι ἔτσι ἔχει ὑπερβεῖ τά φυσικά μέτρα καί γίνεται «ὑπέρ ἄνθρωπος ἄνθρωπος».

Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἐλευθερία νά θέλει, γιατί κάθε λογική φύση ἔχει φυσικό θέλημα, δηλαδή τήν ἔφεση ἤ τό θέλημα τῆς ὀρέξεως, πού ἀποτελεῖ οὐσιαστικό στοιχεῖο τῆς φύσεως. Πλήν τοῦ φυσικοῦ θελήματος, ἔχει καί προσωπικό θέλημα, γιατί ὁ ἄνθρωπος εἶναι καί φύση καί πρόσωπο. Τό προσωπικό θέλημα ὀνομάζεται ἀπό τόν ἅγιο Μάξιμο γνωμικό, πού σχετίζεται μέ τήν προαίρεση ἤ τήν ἐλευθερία ἐκλογῆς.

Στό περιορισμένο αὐτό εἰσαγωγικό σημείωμα εἶναι ἀδύνατον νά περιληφθεῖ ἔστω καί ἐν συνόψει ἡ θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, καί μόνο μερικά στοιχεῖα μποροῦμε ἀκόμα νά παραθέσουμε.

Ἀπό τή χρήση τοῦ γνωμικοῦ θελήματος ἐξαρτᾶται ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, πού καλεῖται νά συντηρήσει ἔλλογα τήν ἑνότητα τῆς κοινῆς φύσεως μέ τήν ἀγάπη πρός τούς ἀνθρώπους. Τό ἔλλογο ἀνήκει στήν ἀρετή, τό ἄλογο, στήν κακία καί τά πάθη. Καί «ὁ μέν λόγος ἐστι τῶν διεστώτων ἕνωσις, ἡ δέ ἀλογία τῶν ἡνωμένων διαίρεσις».

Παρά τήν προσωπική του ἀποφατική ἀνάβαση, ἐδίδαξε τήν ἀναγωγική μέθοδο διά τῆς κτίσεως. Στήν κτίση εἶδε ὅ,τι προϋποθέτουν τόν Θεό: τήν ἀρχική αἰτία τῶν ὄντων καί τήν πρόνοια. Τό πρώτο τεκμηριώνεται μέ τήν ὕπαρξή τους, τό δεύτερο μέ τήν ἀέναη κίνησή τους. Κι ἔτσι σάν μέ κλίμακα ἀνεβαίνει ὁ νοῦς στήν πρώτη αἰτία. Ἀνάλογα ὅμως μέ τή «διαβατικότητα» τοῦ νοῦ, δηλαδή τήν καθαρότητά του, ἤ βλέπει τόν Θεό διά τῶν συμβόλων-κτισμάτων ἀναλογικά μονάχα, ἤ τόν βλέπει νοητικά, ἀποφατικά ἤ ὑπεροχικά, μέσα στό «γνόφο τῆς ἀγνωσίας... ἔνθα τά ἁπλᾶ, καί ἀπόλυτα, καί ἄτρεπτα τῆς θεολογίας μυστήρια...» κατά τόν Διονύσιο τόν Ἀρεοπαγίτη. Κυρίως ὅμως βλέπει τά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ διά μέσου τῶν λόγων τῆς ἔνσαρκης Οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ-Λόγου, πού ὑπερβαίνει ὅλα τά μυστήρια τοῦ Θεοῦ, κατά τόν θεῖο Μάξιμο. *

Ἐδῶ θά πρέπει νά παρατηρήσουμε, ὅτι μέ τήν ἀναγωγή τοῦ νοῦ στόν Θεό διά τῆς κτίσεως, συνδέεται καί τό θέμα τῶν λόγων τῶν ὄντων. Ὑπάρχουν δύο εἴδη λόγων τῶν ὄντων. Εἶναι οἱ «ἑνιαίως προϋφεστῶτες συναΐδιοι μέ τόν Θεό λόγοι» καί οἱ φαινόμενοι λόγοι στήν κτίση. Οἱ πρώτοι εἶναι οὐσιοποιοί, δημιουργικοί καί ποιητικοί τῶν οὐσιῶν. Οἱ δεύτεροι ἀποτελοῦν τίς οὐσίες τῶν ὄντων καί ἔχουν παραχθεῖ ἐν χρόνω ὡς ποιήματα καί ἀποτελέσματα τῆς δημιουργικῆς θελήσεως τοῦ Θεοῦ.

Οἱ ἄκτιστοι καί συναΐδιοι μέ τόν Θεό λόγοι δέν ταυτίζονται οὔτε μέ τίς αἰώνιες πλατωνικές ἰδέες, οὔτε εἶναι τό ἴδιο μέ τίς οὐσίες τῶν ὄντων, ὁπότε τά ὄντα θά ἦσαν αἰώνια. Ἀλλά οὔτε καί αὐθύπαρκτοι μπορεῖ νά εἶναι οἱ λόγοι, γιατί ἀντί γιά δημιουργία θά εἴχαμε πλατωνική ἀπορροή. Εἶναι σαφής ἡ διατύπωση τοῦ ἁγίου Μαξίμου: «οὐδέν γάρ τό παράπαν ἐστί τῶν ὄντων οὗ μή παρά τῷ Θεῷ πάντως ὁ λόγος προένεστιν...» (Περί Ἀποριῶν, P.G. 91, 1329).

Αλλά ποῦ ἔχουν τήν ἀρχή τους οἱ λόγοι; Ὁ ἅγιος Μάξιμος ἀπαντάει· στή σοφία, τή δύναμη, τήν ἀγαθότητα καί τή θέληση τοῦ Θεοῦ. Καί ἐπειδή οἱ φυσικοί λόγοι, πού φαίνονται στά κτίσματα, εἶναι ἀποτελέσματα καί εἰκόνες καί παραδείγματα τῶν ἐν τῷ Θεῷ ἀκτίστων λόγων, ἐκεῖνοι πού ἔχουν τήν ψυχική καθαρότητα, στή θεώρηση τῆς κτίσεως —φυσική θεωρία— βλέπουν τούς οὐσιουμένους λόγους τῆς σοφίας, τῆς δυνάμεως, τῆς ἀγαθότητος, ὁπότε γνωρίζουν ἀναλογικά τόν Θεό καί θαυμάζουν καί ἀγαποῦν καί εὐγνωμονοῦν...

Ἀφοῦ ὅμως οἱ λόγοι τῶν ὄντων ἀποτελοῦν μέσα ἀναγωγῆς, εἶναι πρόδηλο ὅτι ὁ νοῦς, ὁδεύοντας πρός τόν Θεό, ἀφήνει πίσω του τά μέσα, ὅπως ἤδη εἴπαμε, καί κατευθύνεται πρός τήν ἐφικτή γνώση τοῦ Θεοῦ, χειραγωγούμενος ἀπό τό Ἅγιον Πνεῦμα, ὅπως συνέβαινε μέ τόν μεγαλώνυμο Μάξιμο, πού, παρά τούς μακρούς χριστολογικούς ἀγῶνες του, ζοῦσε ἐγγύτατα στό Θεό καί τή βασιλεία Του.

Ὡς πρός τή σημασία τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, πού ἀναφέρει στήν «Ἑρμηνεία τοῦ Πάτερ ἡμῶν», ὁ ἀναγνώστης θά μποροῦσε νά προσφύγει στή β' ἑκατοντάδα του «Περί θεολογίας» στά κεφ. 88-93, ὅπου τήν ἀναπτύσσει μέ τήν καταπληκτική ἑρμηνευτική του, χρησιμοποιώντας μεθόδους ἀναγωγικές, πρακτικές, γραμματικές, θεωρητικές, ἀλληγορικές καί συμβολικές.

Συνοψίζοντας τίς παρατηρήσεις μας στά σχολιαζόμενα ἔργα τοῦ θεοπνεύστου θεολόγου Μαξίμου, θά λέγαμε ὅτι ἀποτελοῦν ἐκτεταμένες ἀσκητικοθεολογικές πραγματείες, διατεταγμένες ἱεραρχικῶς, ὥστε, ἐνῶ ὑποδεικνύεται ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο ὡς μοναδικός χαρακτήρας τῶν μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, χωρίς τήν ὁποία ἡ σωτηρία εἶναι προβληματική, ὅμως δέν παύει νά τήν θεωρεῖ ὡς τό τελευταῖο σκαλοπάτι τῆς κλίμακος τῶν παθῶν καί τῶν ἀρετῶν, χωρίς τήν ὑπέρβαση τῶν πρώτων καί τήν οἰκείωση τῶν δευτέρων, κάθε προσπάθεια ἀνυψώσεως πρός «τῶν εφετών τό ἀκρότατον», τόν Χριστό, ἀπολήγει μέ μαθηματική ἀκρίβεια σέ μύριες ἀστοχίες, πλάνες καί αἱρέσεις.

-----------------------------------------------------
(πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, β΄τόμος, σελ. 43-47)

Δευτέρα 26 Δεκεμβρίου 2011

Μάξιμος ο Ομολογητής, Άγιος: 1η εκατοντάδα κεφαλαίων προς τον Θαλάσσιο, περί Θεολογίας και της Ενσάρκου Οικονομίας του Υιού του Θεού

1. Ο Θεός είναι ένας, δεν έχει αρχή, είναι ακατάληπτος και έχει όλη τη δύναμη της υπάρξεώς Του γενική. Αποκλείει εντελώς κάθε έννοια για το πότε και πως είναι, γιατί είναι σε όλους απλησίαστος και σε κανένα από τα όντα δεν είναι γνωστός  μέσω κάποιας φυσικής ενδείξεως.

2. Ο Θεός δεν είναι τέτοιας φύσεως, ώστε να είναι δυνατόν να τον γνωρίζομε εμείς οι άνθρωποι. Δεν είναι ούτε αρχή, ούτε μεσότητα, ούτε τέλος, ούτε γενικά κάτι άλλο σχετικό, από αυτά που μπορούμε να παρατηρήσομε στη φύση. Γιατί ο Θεός είναι απροσδιόριστος, αμετάβλητος και άπειρος, επειδή είναι απείρως πέρα από κάθε ουσία και δύναμη και ενέργεια.

3. Κάθε ουσία, επειδή περικελείει μέσα της τον όρο της υπάρξεώς της, είναι εκ φύσεως αρχή της κατά δύναμη κινήσεως που παρατηρείται σ' αυτή. Κάθε φυσική κίνηση προς κάποια ενέργεια, επειδή νοείται μετά την ουσία της, πριν όμως από την ενέργειά της, είναι μεσότητα, επειδή από την φύση της είναι ανάμεσα σ' αυτές τις δύο. Και κάθε ενέργεια που καθορίζεται φυσικώς από το λόγο της υπάρξεώς της, είναι τέλος της κινήσεως της ουσίας, κινήσεως που έρχεται στο νου πριν από αυτή.

Μάξιμος ο Ομολογητής, Άγιος: 2η εκατοντάδα κεφαλαίων προς τον Θαλάσσιο, περί Θεολογίας και της ενσάρκου οικονομίας του Υιού του Θεού

1. Ο Θεός είναι ένας, γιατί μία είναι η θεότητα, άναρχη, απλή, πάνω από ουσία, δίχως μέρη και αδιαίρετη. Η ίδια θεότητα είναι μονάδα και τριάδα. Μονάδα ακέραιη η αυτή, και Τριάδα πλήρης η αυτή. Μονάδα ακέραιη κατά την ουσία η ίδια, και Τριάδα πλήρης κατά τις υποστάσεις η ίδια.

Γιατί η θεότητα είναι Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Και η θεότητα είναι και στον Πατέρα και στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα. Όλη η θεότητα σε όλον τον Πατέρα η ίδια, και όλος ο Πατέρας σε όλη την ίδια. Και όλη η ίδια σε όλο τον Υιό, και όλος ο Υιός σε όλη την ίδια. Και όλη σε όλο το Άγιο Πνεύμα η ίδια θεότητα, και όλο το Άγιο Πνεύμα σε όλη την ίδια.

Παρασκευή 23 Δεκεμβρίου 2011

Μάξιμος ο Ομολογητής: Τρίτη εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων περί Θεολογίας, Οικονομίας, αρετής και κακίας

1. Ένα είναι το πάνω από άναρχο και πάνω από ουσία Αγαθό, η Αγία Τρισυπόστατη Μονάδα, Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα· μια άπειρη συμφυΐα τριών απείρων. Έχει εντελώς απλησίαστο απ' όλα τα όντα τον λόγο του είναι της, του πώς υπάρχει, του τι και ποιο είναι. Ξεφεύγει από κάθε νόηση όσων νοούν, αφού δεν εξέρχεται διόλου από την κατά φύση κρύφια εσωτερικότητά της, και αφού απλώνεται πέρα από κάθε γνώση όλων των γνώσεων.

2. Αυτό που στην ουσία Του είναι απόλυτα αγαθό, είναι εκείνο που μήτε αρχή έχει, μήτε τέλος, μήτε αιτία της υπάρξεως, μήτε οποιαδήποτε ως προς την ύπαρξή Του κίνηση προς κάποια αιτία.

Μάξιμος ο Ομολογητής, Άγιος: Τέταρτη εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων

1. Ο Κύριος ανέφερε το ποτήρι πριν από το βάπτισμα(Ματθ. 20, 22), επειδή η αρετή είναι για την αλήθεια και όχι η αλήθεια για την αρετή. Γι' αυτό εκείνος που πράττει την αρετή για την αλήθεια, είναι άτρωτος από τα βέλη της κενοδοξίας. Εκείνος όμως που ασκεί την αλήθεια ένεκα της αρετής, έχει σύνοικο της κενοδοξίας την οίηση.

2. Αλήθεια, λέει, είναι η θεία γνώση· αρετή, οι αγώνες για χάρη της αλήθειας εκείνων που την επιθυμούν. Εκείνος λοιπόν που για χάρη της γνώσεως υποφέρει κόπους, δεν κενοδοξεί, γιατί γνωρίζει ότι από τη φύση της η αλήθεια δεν αποτελεί κατόρθωμα κόπων· επειδή εκ φύσεως το πρώτο δεν περιορίζεται από τα δεύτερα. Εκείνος όμως που εμφανίζεται να έχει γνώση επειδή αγωνίστηκε γι' αυτήν, είναι οπωσδήποτε κενόδοξος γιατί νομίζει ότι έλαβε τα στεφάνια πριν από τους ιδρώτες, μη γνωρίζοντας ότι οι κόποι είναι για τα στεφάνια, αλλά όχι τα στεφάνια για τους κόπους. Γιατί εκ φύσεως παύει να ενεργείται κάθε μέθοδος, όταν ο σκοπός της κατορθωθεί ή νομιστεί ότι κατορθώθηκε.

Δευτέρα 22 Αυγούστου 2011

Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: Πέμπτη εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων

Άγ. Αθανάσιος ο Πάριος
1. Eκείνος που τη γνώση του συνοδεύει η πράξη και την πράξη του η γνώση, είναι θρόνος και υποπόδιο του Θεού(Ησ. 66,1). Θρόνος είναι για τη γνώση που έχει, και υποπόδιο για την πρακτική του αρετή. Αν τώρα κανείς υποστηρίξει ότι και ο ανθρώπινος νους είναι ουρανός, καθαρός από κάθε υλική φαντασία και ασχολούμενος, ή μάλλον καταστολισμένος με τους θείους λόγους των νοητών, νομίζω ότι δε βρίσκεται έξω από την αλήθεια.

2. Κάθε φιλόσοφος και ευσεβής που φρουρείται από την αρετή και τη γνώση, ή την πράξη και τη θεωρία, όταν δει να έχει εξεγερθεί εναντίον του με τα πάθη η πονηρή δύναμη, όπως εναντίον του Εζεκία ο βασιλιάς των Ασσυρίων(Β΄ Παρ. 32, 1), μία μόνο βοήθεια έχει για τη διάλυση των δεινών, το Θεό, που τον εξιλεώνει με αλάλητη κραυγή, με την επίταση δηλαδή της αρετής και της γνώσεως, και τότε δέχεται σε συμμαχία, ή μάλλον προς σωτηρία, άγγελο, δηλαδή λόγο ανώτερης σοφίας και γνώσεως, που συντρίβει κάθε δυνατό πολεμιστή και άρχοντα και στρατηγό στο εχθρικό στρατόπεδο(Β΄ Παρ. 32, 20-21).

Τετάρτη 18 Μαΐου 2011

Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: Έκτη εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων

1. Η νοερή δύναμη της ψυχής είναι επινοητική. Αυτή όταν χωριστεί από τη σχέση της με την αίσθηση, στερεί τη σάρκα από τη φροντίδα να της εξασφαλίζει την ηδονή, όπως έκανε κατά τη θεληματική σχέση τους, και δε θέλει ούτε την οδύνη της σάρκας να παρηγορήσει, εξαιτίας της ολικής και αδιάκοπης αφιερώσεως της γνώμης στα θεία.

2. Ο νους και η αίσθηση έχουν αντίθετες φυσικές ενέργειες, γιατί τα αντικείμενά τους έχουν ακρότατη διαφορά και ετερότητα μεταξύ τους. Ο νους έχει ως αντικείμενά του τις νοητές και ασώματες υπάρξεις, που αντιλαμβάνεται εκ φύσεως την ουσία τους, ενώ η αίσθηση έχει ως αντικείμενα τις αισθητές και σωματικές φύσεις, τις οποίες και αυτή εκ φύσεως αντιλαμβάνεται.

Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: Έβδομη εκατοντάδα διαφόρων κεφαλαίων

1. Ο φυσικός λόγος δια μέσου των αρετών ανυψώνει προς το νου εκείνον που επιμελείται την πρακτική αρετή. Ο νους εισάγει στη δοσία μέσω της θεωρίας εκείνον που επιθυμεί τη γνώση. Το παράλογο πάθος παρασύρει να φέρεται προς την αίσθηση εκείνον που αμελεί τις εντολές, πράγμα που καταλήγει στο να δεθεί ο νους στην ηδονή.

2. Αρετή λέει την απαθέστατη και μόνιμη έξη του καλού που δεν έχει τίποτε από τα δεξιά ή τ' αριστερά, έχει όμως τη σφραγίδα του Θεού στην οποία τίποτε δεν είναι ενάντιο. Αιτία των αρετών είναι ο Θεός. Ενεργητική γνώση του Θεού είναι η αλλοίωση κατά την έξη εκείνου που γνώρισε αληθινά το Θεό, ώστε να συμμορφωθεί προς το πνεύμα.


Πέμπτη 5 Μαΐου 2011

Τα 400 Κεφάλαια Περί Αγάπης - Πρόλογος των κεφαλαίων προς τον πρεσβύτερο Ελπίδιο

 Ἐσύ ὅμως, ὅσο πιό φιλόπονα μπορεῖς πρόσεξε κάθε κεφάλαιο. Γιατί δέν εἶναι σέ ὅλους, νομίζω, εὔκολα κατανοητά ὅλα, ἀλλά τά περισσότερα χρειάζονται μεγάλη εξέταση καί σύγκριση μεταξύ τους, ἄν καί φαίνεται ὁ λόγος τους ἁπλούστερος.

  
(Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής)

Μαζί μέ τό λόγο περί ἀσκητικοῦ βίου στέλνω στήν ὁσιότητά σου, πάτερ Ἐλπίδιε, καί τό λόγο περί ἀγάπης· ἐκτείνεται σέ ἰσάριθμες μέ τά τέσσερα εὐαγγέλια ἑκατοντάδες κεφάλαια, κι εἶναι ἴσως ἔργο ἀνάξιο τῆς προσδοκίας σου, ὄχι ὅμως κατώτερο ἀπό τήν δύναμή μου. Ἄς γνωρίζει ὅμως ἡ ἁγιοσύνη σου, ὅτι καί αὐτά δέν εἶναι καρποί τῆς διάνοιάς μου, ἀλλά ἀφοῦ μελέτησα τούς λόγους τῶν ἁγίων Πατέρων, καί ἀφοῦ διάλεξα ἀπό ἐκεῖ τά νοήματα πού συντείνουν στό θέμα μας, συγκεντρώνοντας μέσα σέ λίγα, πολλά, γιά νά εἶναι εὐσύνοπτα καί νά μπορεῖς νά τά θυμάσαι εὐκολότερα, τά στέλνω στήν ὁσιότητά σου. 

Σέ παρακαλῶ νά τά διαβάζεις μέ καλή διάθεση καί ν' ἀναζητεῖς τήν πνευματική ὠφέλεια πού περιέχουν, παραβλέποντας τήν ἔλλειψη τῆς λεκτικῆς ὀμορφιᾶς, καί νά προσεύχεσαι γιά τή μετριότητά μου, πού εἶμαι ἔρημος κάθε πνευματικῆς ὠφέλειας. 

Σέ παρακαλῶ καί τοῦτο· μή θεωρήσεις ἐνόχληση τά παραπάνω, γιατί ἐκτέλεσα διαταγή. Καί τό λέω αὐτό, ἐπειδή ἐκεῖνοι πού ἐνοχλοῦμε μέ λόγους, εἴμαστε πολλοί σήμερα, ἐνῶ ἐκεῖνοι πού διδάσκουν ἤ καί διδάσκονται μέ ἔργα εἶναι πάρα πολύ λίγοι. 

Ἐσύ ὅμως, ὅσο πιό φιλόπονα μπορεῖς πρόσεξε κάθε κεφάλαιο. Γιατί δέν εἶναι σέ ὅλους, νομίζω, εὔκολα κατανοητά ὅλα, ἀλλά τά περισσότερα χρειάζονται μεγάλη εξέταση καί σύγκριση μεταξύ τους, ἄν καί φαίνεται ὁ λόγος τους ἁπλούστερος. 

Ἴσως μέσα σ' αὐτά ἀνακαλύψεις τίποτε χρήσιμο στήν ψυχή· καί θ' ἀνακαλύψει πάντως, μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖνος πού διαβάζει μέ ἄδολες σκέψεις καί μέ φόβο Θεοῦ καί ἀγάπη. Ἐκεῖνος ὅμως πού δέν μελετᾶ γιά πνευματική του ὠφέλεια, εἴτε αὐτά τά κεφάλαια εἴτε ἄλλο ὁποιοδήποτε βιβλίο, ἀλλά κυνηγᾶ τίς λέξεις γιά νά κακολογεῖ τόν συγγραφέα, γιά νά παραστήσει ἀπό οἴηση τόν ἑαυτό του σοφότερο δῆθεν ἀπό αὐτόν, αὐτός τίποτε ποτέ καί πουθενά δέν θά ἀνακαλύψει ὠφέλιμο.


Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: Πρώτη εκατοντάδα κεφαλαίων περί αγάπης

1.    Η αγάπη είναι μια αγαθή διάθεση της ψυχής, η οποία την κάνει να μην προτιμά κανένα από τα όντα περισσότερο από τη γνώση του Θεού. Είναι όμως αδύνατο να φτάσει ν’ αποκτήσει σταθερά αυτή την αγάπη όποιος έχει κάποια εμπαθή κλίση σε κάτι από τα γήινα.

2.    Την αγάπη την γεννά η απάθεια. την απάθεια την γεννά η ελπίδα στον Θεό. την ελπίδα, η υπομονή και η μακροθυμία. Αυτές τις γεννά η καθολική εγκράτεια. την εγκράτεια, ο φόβος του Θεού. το φόβο του Θεού τον γεννά η πίστη.

Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: Δεύτερη εκατοντάδα κεφαλαίων περί αγάπης

1.    Όποιος αγαπά αληθινά το Θεό, αυτός οπωσδήποτε προσεύχεται χωρίς να διασπάται. Και όποιος προσεύχεται με αυτόν τον τρόπο, αυτός αγαπά αληθινά το Θεό. Δεν προσεύχεται απερίσπαστα εκείνος που έχει το νου του προσηλωμένο σε κάτι από τα επίγεια.

2.    Ο νους που χρονοτριβεί σε κάποιο αισθητό πράγμα, οπωσδήποτε έχει πάθος προς αυτό. πάθος επιθυμίας, λύπης, οργής ή μνησικακίας. Και αν δεν καταφρονήσει εκείνο το πράγμα, δεν μπορεί να ελευθερωθεί από το αντίστοιχο πάθος.

Τρίτη 26 Απριλίου 2011

Μάξιμος ο Ομολογητής, Άγιος: Τρίτη Εκατοντάδα Κεφαλαίων περί Αγάπης

1. Η χρησιμοποίηση των πραγμάτων και των νοημάτων που στηρίζεται στον ορθό λόγο, προξενεί σωφροσύνη και γνώση. Η άλογη, χρησιμοποίησή τους προξενεί ακολασία, μίσος και άγνοια.

2. «Έστρωσες μπροστά μου τραπέζι κλπ.»(Ψαλμ. 22, 5). Το τραπέζι εδώ σημαίνει την πρακτική αρετή, γιατί αυτή ετοιμάστηκε από τον Χριστό κατά πρόσωπο αυτών που μας θλίβουν. Το λάδι που λιπαίνει το νου σημαίνει τη θεωρία των δημιουργημάτων.

Πέμπτη 21 Απριλίου 2011

Μάξιμος ο Ομολογητής, Άγιος: Τέταρτη Εκατοντάδα Κεφαλαίων περί Αγάπης

1. Πρώτα ο νους αισθάνεται θαυμασμό καθώς εννοεί την απόλυτη απειρία του Θεού κι εκείνο το απέραντο και πολυπόθητο πέλαγος της Θεότητας. Έπειτα κυριεύεται από έκπληξη καθώς σκέφτεται πως ο Θεός δημιούργησε τα πάντα από το μηδέν. Αλλά όπως η μεγαλοσύνη Του δεν έχει όριο(Ψαλμ. 144,3), έτσι και δεν μπορεί κανείς να εξιχνιάσει τη σοφία Του(Ησ. 40,28).

Τρίτη 12 Απριλίου 2011

Μάξιμος ο Ομολογητής: Σύντομη ερμηνεία στην προσευχή "Πάτερ ημών" σταλμένη προς κάποιον φιλόχριστο

Δεχόμενος τα πολύτιμα γράμματά του, δέχτηκα κοντά μου τον ίδιο τον θεοφρούρητο κύριό μου· ο οποίος είναι πάντοτε παρών πνευματικά και καθόλου δεν μπορεί να λείπει, αλλά εξαιτίας του πλούτου της αρετής του δεν αποφεύγει να επικοινωνήσει με τους δούλους του, μιμούμενος το Θεό, σύμφωνα με τη δυνατότητα που έχει δώσει ο Θεός στην ανθρώπινη φύση. Γι' αυτό, αφού θαύμασα τη μεγάλη του συγκατάβαση, ανέμιξα το φόβο μου πρός αυτόν μαζί με πόθο, και σχημάτισα από τα δύο —το φόβο και τον πόθο— μία αγάπη, που αποτελείται από συστολή και εύνοια.